Vanaf 12 september 2025 moeten bedrijven voldoen aan de EU-Datawet.
Volgens de Datawet zijn de gegevens die worden gegenereerd bij het gebruik van slimme producten niet het eigendom van de fabrikanten, maar moeten ze ook toegankelijk en bruikbaar zijn voor gebruikers.
Bedrijven maken zich zorgen over hun bedrijfsgeheimen en de auteursrechtelijke bescherming van hun databases.
Met de Datawet wil de EU innovatie stimuleren. Maar de wet waaraan bedrijven zich vanaf 12 september 2025 moeten houden, is controversieel.
Digitale producten zoals slimme apparaten voor thuisgebruik, fitnesstrackers, verbonden voertuigen en Industrie 4.0-machines genereren steeds meer data. Platformen, cloudopslag en AI-toepassingen verzamelen ook enorme hoeveelheden informatie.
Volgens schattingen van de Europese Commissie wordt 80 procent van deze gegevens niet gebruikt. De gegevens kunnen worden gebruikt om nieuwe producten en diensten te ontwikkelen, wat tegen 2028 een extra BBP van 270 miljard euro zou opleveren.
De Europese Commissie gebruikte deze berekeningen om haar voorstel voor de Datawet in 2022 te rechtvaardigen. Het idee achter de nieuwe EU-verordening: gegevens die worden gegenereerd tijdens het gebruik van slimme producten, behoren niet toe aan de fabrikanten van de apparaten of machines, maar moeten ook toegankelijk en bruikbaar zijn voor gebruikers.
Zij kunnen verzoeken om overdracht van gegevens en metadata aan derden, bijvoorbeeld aan een start-up of ander innovatief technologiebedrijf. Hiermee wordt beoogd een prikkel te creëren om de gegevens te delen.
Leveranciers van slimme producten, vooral in de machine- en installatiebouw, maken zich grote zorgen over hun bedrijfsgeheimen. Velen vrezen dat hun gegevens gebruikt kunnen worden om concurrerende producten te ontwikkelen. Wij hebben de kansen en risico’s van de nieuwe EU-verordening onderzocht.
Fabrikanten moeten producten zo ontwerpen dat gebruikers toegang hebben tot de gegevens. Als aanbieders de gegevens niet rechtstreeks in het product kunnen uitlezen, zijn zij verplicht om de gegevens onmiddellijk en kosteloos ter beschikking te stellen aan de gebruikers – en in individuele gevallen zelfs continu en in realtime.
De Datawet maakt het makkelijker om te wisselen van cloudprovider (gegevensverwerkingsdienst), omdat gebruikers hun gegevens zonder problemen moeten kunnen migreren. Providers moeten zorgen voor interoperabiliteit, lock-in-effecten beperken en transparante contractvoorwaarden bieden. Zij zijn ook verplicht om de overgang binnen een redelijke termijn te ondersteunen, zonder daarvoor onredelijke kosten in rekening te brengen. Dit versterkt de concurrentie tussen aanbieders.
De reikwijdte van de Datawet omvat zowel persoonsgegevens als niet-persoonsgegevens. Op persoonsgegevens zijn ook de AVG en de Nederlandse wet op de gegevensbescherming van toepassing.
Gegevensbescherming is niet van toepassing op industriële gegevens. Het is echter waarschijnlijk dat slimme producten voor thuisgebruik veel gemengde gegevens genereren. Bij twijfel dienen deze te worden beschermd conform de AVG.
De verkrijgers van de gegevens moeten er daarom voor zorgen dat de gebruikers daadwerkelijk toestemming geven voor het beoogde gebruik van hun gegevens. Als het apparaat ook persoonsgegevens van derden registreert, moeten zij ook toestemming geven voor het gebruik ervan.
Fabrikanten en ontvangers van gegevens hebben duidelijke processen nodig voor toestemming, gegevensverwerkingsdoeleinden en anonimisering of pseudonimisering.
Met de Datawet wil de EU de data economie bevorderen en op gang brengen. Iedereen die een idee heeft dat data nodig heeft om het uit te voeren, moet de data kunnen krijgen. Maar wat als hij de gegevens gebruikt om concurrerende producten te produceren?
De Datawet regelt dit als volgt: In het gegevensoverdrachtscontract moet een verbod worden overeengekomen om de gegevens te gebruiken voor concurrerende producten. Er is echter op dit moment geen mogelijkheid tot toetsing of handhaving. Er is een groot risico aan verbonden.
Een mogelijk gevolg zou kunnen zijn dat sommige fabrikanten de voorzorg nemen om hun producten zo te ontwerpen dat ze minder gegevens verzamelen en meer ‘dom’ dan slim zijn.
Tot nu toe behoorden de gegevens toe aan de fabrikanten van de producten en machines. Dergelijke databanken kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn. Bedrijven genoten daarom investeringsbescherming voor hun database-investeringen, waarop ze vertrouwden.
Volgens de Datawet moeten ze de gegevens nu vrijgeven. Hoewel de oorspronkelijke eigenaar van de gegevens , bijvoorbeeld de fabrikant, heeft recht op een vergoeding met een passende marge op grond van de Datawet.
In de praktijk is het echter noodzakelijk dat de betrokkene weet wie de gegevens gebruikt om een dergelijke claim te kunnen indienen.
Ook de bescherming van bedrijfsgeheimen wordt verzwakt.
In individuele gevallen kunnen de gegevens ook bedrijfsgeheimen bevatten. Deze gegevens dienen beschermd te blijven onder de Datawet. Op grond van de Datawet mag de oorspronkelijke eigenaar van de gegevens weigeren de gegevens openbaar te maken als deze een bedrijfsgeheim bevatten en de bescherming van het bedrijfsgeheim niet op een andere manier kan worden gewaarborgd, of als er sprake is van uitzonderlijke omstandigheden die tot aanzienlijke schade kunnen leiden.
Een grotere beschikbaarheid van gegevens kan daadwerkelijk innovatie en groei stimuleren. Als gebruikers goed geïnformeerd zijn en bereid zijn hun gebruikersgegevens te verkopen, kunnen start-ups en andere ontwikkelaars van nieuwe producten en diensten gemakkelijker en goedkoper toegang krijgen tot gegevens.
Door de lagere mate van gegevensbescherming hebben bedrijven in landen als de VS en China gemakkelijker toegang tot gegevens dan Europese bedrijven en kunnen ze daardoor sneller innoveren.
Kopers van slimme producten kunnen in de toekomst geld verdienen door hun gebruikersgegevens te verkopen. U kunt er echter ook voor kiezen om uw gegevens niet te delen. Dit verhoogt fundamenteel de waarde en aantrekkelijkheid van de producten. Uiteindelijk kan het voor fabrikanten rendabel zijn om door te gaan met het produceren van slimme producten.
Om zich voor te bereiden op de Datawet, moet de industrie eerst een overzicht krijgen van de data en vervolgens een zinvol databeheersysteem opzetten, als dat nog niet bestaat. Dit is vooral belangrijk voor de naleving van de AVG. Op basis hiervan kunnen zij ervoor zorgen dat gebruikers toegang hebben tot gebruikersgegevens en deze kunnen raadplegen.
Bedrijven moeten hun contractvoorwaarden ook tijdig aanpassen aan de eisen van de Datawet. In dit kader zijn regelingen omtrent toegang tot gegevens, doorgifte aan derden en vergoeding van belang.
De Datawet zou innovatie juist kunnen bevorderen. Er zijn echter wel enkele uitdagingen bij de implementatie. Hiermee wordt voorkomen dat bedrijven gedwongen worden om bedrijfsgeheimen openbaar te maken. Er moeten ook effectieve voorzorgsmaatregelen worden genomen om ervoor te zorgen dat gebruikersgegevens niet door concurrenten worden gebruikt.
Wij zijn van mening dat de verplichting om een contractuele overeenkomst aan te gaan, niet voldoende is. Anders zou de Datawet ook de innovatie kunnen afremmen, omdat slimme technologieën van meet af aan minder slim worden ontworpen om hun eigen investeringen te beschermen.
